"Ας πρόσεχε". Κοινωνικός στιγματισμός σε άτομα με χρήση ψυχοδραστικών ουσιών

* Η Μαριάννα Κωνσταντίνου είναι απόφοιτος Ψυχολογίας (Πανεπιστήμιο Λευκωσίας)

Οι ψυχοδραστικές ουσίες, ανάλογα με τη δράση και τη νομιμότητα τους κατηγοριοποιούνται - στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο ψυχιατρικών διαταραχών (DSM). Ψυχοδραστικές ουσίες χαρακτηρίζονται οι ουσίες οι οποίες προκαλούν αλλοίωση της συνειδήσης, καθώς και της σωματικής κατάστασης του ατόμου. Παραδείγματα νόμιμων ουσίών θεωρούνται ο καπνός και η αλκοόλη ενώ, παράνομες η ηρωίνη, η κοκαϊνη και η κάνναβη. Πέρα από τα ποικίλα προβλήματα που αντιμετώπιζουν οι χρήστες ουσιών σε ψυχικό και σωματικό επίπεδο, είναι και ο κοινωνικός στιγματισμος.

Ένας παράγοντας που οδηγεί σε κοινωνικό στιγματισμό, είναι η απροθυμία από το κοινό να δεχτεί ότι η εξάρτηση αφορά μια νευρο-ψυχιατρική νόσο, με αποτέλεσμα να κρίνουν τους χρήστες ως υπεύθυνους των πράξεων τους. Μάλιστα έχει φανεί πως άτομα τα οποία έχουν επηρεαστεί συναισθηματικά, οικονομικά ή σωματικά ως συνέπεια από την κατάχρηση ψυχοδραστικών ουσιών, η κοινωνία είναι απρόθυμη να τους την «χαρίσει» λέγοντας πως «ήταν επιλογή τους». Μάλιστα, αρκετοί πιστεύουν πως η χρήση ψυχοδραστικών ουσιών αποτελεί πρόβλημα συμπεριφοράς των χρηστών ή του τρόπου που τους μεγάλωσε η οικογένεια τους. Μια επιπλέον συνήθης αντίληψη για αυτούς τους ανθρώπους είναι πως «εάν δεν είχαν πιει το πρώτο ποτήρι ή αν δεν είχαν συνεχίσει την χρήση ψυχοδραστικών ουσιών δεν θα βρίσκονταν «σήμερα» σε δυσμενή θέση. Αυτή βέβαια η αντίληψη αποτελεί ένα μύθο, αφού δεν γίνονται εξαρτημένοι όσοι έχουν κάνει χρήση ψυχοδραστικών ουσιών ή κάνουν περιστασιακή χρήση νόμιμων ψυχοδραστικών ουσιών όπως το αλκοόλ.

Επίσης, μια παράμετρος που οδηγεί σε κοινωνικό στιγματισμό των χρηστών είναι οι συνέπειες της χρήσης όπως επιθετικότητα ή παθητικότητα, υπερβολική ευφορία, αλλόκοτη συμπεριφορά. Συμπεριφορές που ουσιαστικά, προκαλούν φόβο στη οικογένεια και κοινωνικό περίγυρο. Παράλληλα, τα άτομα αυτά βιώνουν αρνητικούς λεκτικούς χαρακτηρισμούς από την κοινωνία όπως, « οι αλκοολικοί είναι αλήτες», «οι τοξικομανείς είναι κλέφτες», παράγοντες που συντηρούν τον κοινωνικό στιγματισμό. Επιπλέον, η μεγάλη μυστικότητα από τη νόσο της ουσιοεξάρτησης, και τα προγράμματα θεραπείας που είναι δομημένα με αυτό τον τρόπο, ίσως έχουν συμβάλει στην εδραίωση του στιγματισμού σχετικά με την εξάρτηση.

Ωστόσο η εξάρτηση σε ψυχοδραστικές ουσίες είναι ένα πολύπλοκο φαινόμενο το οποίο προκαλεί σωρεία προβλημάτων στους χρήστες. Η ενημέρωση του κοινού για το ότι η χρήση ουσιών δεν είναι απλά μια επιλογή αλλά αποτελεί ένα πολυδιάστατο φαινόμενο το οποίο συγκαταλέγεται στις νευρο-ψυχιατρικές διαταραχές, ίσως μειώσει τον κοινωνικό στιγματισμό. Η κοινώνία λοιπόν, πρέπει να ενημερωθεί τόσο για τις αιτίες αλλά και για τους παράγοντες κινδύνου οι οποίοι ωθούν στην εξάρτηση και την ενισχύουν. Οι αντιλήψεις του τύπου 'ας πρόσεχε', 'ας μην έπινε' ή 'φταίει η οικογένεια του', στον σύγχρονο αυτό κόσμο, πρέπει να αλλάξουν.

Η αλλαγή πεποιθήσεων του κοινού και η αξιοποίηση νέων ερευνητικών δεδομένων για τους προδιαθεσικούς παράγοντες χρήσης ουσιών και την βιωμένη εμπειρία των χρηστών ίσως μετακινήσουν το κοινό από τις πιο πάνω αντιλήψεις.