Μηχανισμός εξάρτησης-Σύστημα ανταμοιβής
*Ο Γιώργος Αλεξάνδρου είναι Νοσηλευτής Ψυχικής Υγείας και κάτοχος μεταπρυχιακού τίτλου στην Προηγμένη Νοσηλευτική και φροντίδα ψυχικά πασχόντων
Τις τελευταίες δεκαετίες το ενδιαφέρον ολοένα και αυξάνεται, για το πώς μια ουσία όπως το αλκοόλ, η κάνναβη και διάφορες άλλες ψυχοδραστικές ουσίες μπορούν να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά του ατόμου.
Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν, να κατανοήσουμε τον μηχανισμό δράσης των ψυχοδραστικών ουσιών σε επίπεδο εγκεφαλικής λειτουργίας και πως αυτές επηρεάζουν την συμπεριφορά.
Ψυχοδραστική ουσία ονομάζεται κάθε ουσία που, όταν χρησιμοποιείται με οποιονδήποτε τρόπο και εισέρχεται στον ανθρώπινο οργανισμό μέσω οποιασδήποτε οδού, προκαλεί κυρίως, αλλαγή στην εγκεφαλική λειτουργία, το επίπεδο αντίληψης, την κριτική ικανότητα και τη συναισθηματική διάθεση του ατόμου (Fingl - Woodbury 1975).
Επίσης, εξάρτηση ορίζεται ως «δέσμη γνωσιακών, συμπεριφορικών και φυσιολογικών συμπτωμάτων που υποδηλώνουν ότι το άτομο έχει μειωμένο έλεγχο της χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών και συνεχίζει την πρόσληψη της ουσίας παρά τις δυσμενείς συνέπειες» (WHO,2010)
Η εξάρτηση συμβαίνει λόγω αλλαγών στη λειτουργία νευρωνικών κυκλωμάτων του εγκεφάλου που σχετίζονται με το αίσθημα ανταμοιβής. Τα κυκλώματα αυτά εδράζονται στο μεταιχμιακό σύστημα και τα βασικά γάγγλια, ενώ ρυθμιστικό ρόλο διαδραματίζει και ο προμετωπιαίος φλοιός.
Υπάρχουν κάποιες πράξεις, συνήθειες στης ζωή του ανθρώπου που προκαλούν ευφορία, αγαλλίαση και ηδονή, ορισμένες από αυτές είναι το sex, το φαγητό, χόμπι, το χρήμα και διάφορα πράγματα που προκαλούν ευχαρίστηση. Παρόμοια συναισθήματα προκαλούν και οι ψυχοδραστικές ουσίες, νόμιμες ή παράνομες.
Σε κάθε περίπτωση είτε μέσω των θετικών προαναφερόμενων εμπειριών, είτε μέσω των ουσιών, ο άνθρωπος βιώνει αυτό που ονομάζεται αίσθημα ανταμοιβής. το αίσθημα αυτό προκαλείται από την απελευθέρωση ντοπαμίνης στον επικλινή πυρήνα, μια μικρή έσω εγκεφαλική δομή, τμήμα των βασικών γαγγλίων του εγκεφάλου. Η ντοπαμίνη είναι ένας από τους κυριότερους νευροδιαβιβαστές στον ανθρώπινο εγκέφαλο και παράγεται στους λεγόμενους ντοπαμινεργικούς νευρώνες που ξεκινούν κυρίως από την κοιλιακή καλύπτρα του μέσου εγκεφάλου, τον υποθάλαμο και την μέλαινα ουσία των βασικών γαγγλίων. Οι ντοπαμινεργικοί νευρώνες έχουν συνάψεις σε όλο τον εγκέφαλο και εμπλέκονται σε πολλές λειτουργίες όπως η συμπεριφορά, η γνωστική λειτουργία, η εθελοντική κίνηση, τα κίνητρα, η αναστολή της παραγωγής προλακτίνης (συμμετέχει σε γαλουχία και τη σεξουαλική ικανοποίηση), ο ύπνος, τα όνειρα, η διάθεση, η προσοχή, η μνήμη εργασίας, η μάθηση και βέβαια η ανταμοιβή. Το βασικό στοιχείο που θα πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι μια εξαρτησιογώνα ουσία θα προκαλέσει έναν «αστραπιαίο κατακλυσμό ντοπαμίνης» στον επικλινή πυρήνα. Όσο περισσότερη ντοπαμίνη απελευθερώνεται, τόσο μεγαλύτερο είναι το αίσθημα ευφορίας που θα βιωθεί και τόσο μεγαλύτερη θα είναι η επιθυμία για επανάληψη του βιώματος αυτού.
Για να επέλθει όμως η εξάρτηση δεν αρκεί μόνο το αίσθημα ανταμοιβής. Λαμβάνει χώρα και το μεταιχμιακό σύστημα, και πιο συγκεκριμένα η αμυγδαλή, μια μικρή δομή που είναι υπεύθυνη για τη μάθηση και την ανάμνηση του ευφορικού συναισθήματος, των συνθηκών κατά τις οποίες αυτό συνέβηκε και της εγκατάστασης της παρορμητικής, αυτόματη και ψυχαναγκαστική σε κάποιες περιπτώσεις συμπεριφορά αναζήτησης όλο και μεγαλύτερης ποσότητας της ουσίας.
Τέλος το τελευταίο τμήμα του εγκεφάλου που θα καθορίσει την εξάρτηση, την επανάληψη της πράξης δηλαδή, είναι ο προμετωπιαίος φλοιός με τον επικλινή πυρήνα και πιο συγκεκριμένα η πλαγιοραχιαία περιοχή (υπεύθυνη για τις γνωστικές λειτουργίες) όπου στη συγκεκριμένη περίπτωση αναστέλλεται με αποτέλεσμα να επικρατεί η οδός του κογχομετωπιαίου φλοιού και της αμυγδαλής που προαναφέρθηκε και άρα το άτομο να μην μπορεί να αντισταθεί στην έντονη επιθυμία λήψης κι άλλης ουσίας.
Συμπερασματικά λοιπόν, οι η εξάρτηση είναι μια πολύπλοκη διεργασία στον εγκέφαλο όπου κατά κύριο λόγο η ντοπαμίνη εκτελεί το ρυθμιστικό ρόλο στη εξάρτηση.
![endif]--