Αυτοκτονία….Τι συμβαίνει μετά?
* Η Ραφαηλία Ζαβρού είναι Νοσηλεύτρια Ψυχικής Υγείας και υποψήφια διδάκτωρ στο Τμήμα Νοσηλευτικής (Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου)
Πάνω από 800 000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο λόγω αυτοκτονίας, συχνότητα η οποία αντιστοιχεί σε ένα άτομο κάθε 40 δευτερόλεπτα, ενώ εκατομμύρια άτομα βιώνουν τις συνέπειες της αυτοκτονίας κάθε χρόνο και σε κάθε περιοχή του πλανήτη (WHO, 2016).
Η λέξης “αυτοκτονία” προέρχεται από την αρχαία ελληνική “αὐτοκτονέω”, δηλαδή, από το “εαυτός” και το ρήμα κτείνω, το οποίο. Το ρήμα αυτό σημαίνει “φονεύω”, άρα φονεύω εαυτόν (Stedman, 2005). Tα ερευνητικά δεδομένα αποκαλύπτουν ένα ευρύ φάσμα βιολογικών, ψυχολογικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, οι οποίοι φαίνεται να συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας. Νευροβιολογικές διαταραχές, όπως διαταραχές διάθεσης, σχιζοφρένεια, αγχώδεις διαταραχές, χρήση ουσιών και χρόνια νοσήματα, έκθεση σε τραυματικά γεγονότα και κοινωνική απομόνωση έχουν όλα σχετιστεί με τη συμπεριφορά αυτοκτονίας (Jacobs DG et.al, 2010). Η συμπεριφορά αυτοκτονίας αφορά είτε σκέψεις ή/ και ύπαρξη σχεδίου για απόπειρα αυτοκτονίας (αυτοκτονικός ιδεασμός), είτε απόπειρα αυτοκτονίας (Stedman, 2005).
Οι τρόποι αυτοκτονίας είναι πολλοί και οι συνηθέστεροι από αυτούς σε παγκόσμιο επίπεδο είναι η κατάποση φυτοφαρμάκων, ο απαγχονισμός, ο αυτό-πυροβολισμός, ενώ υπάρχουν και άλλες μέθοδοι, οι οποίες συχνά ποικίλλουν ανάλογα με την ομάδα πληθυσμού (WHO,2016). Όποια, όμως, και αν είναι η αιτία της αυτοκτονίας ή ο τρόπος που επιτυγχάνεται, σχεδόν πάντα φαίνεται να υπάρχουν μακροχρόνιες συνέπειες στα άτομα του κοινωνικού περιβάλλοντός του αυτόχειρα. Φαίνεται ότι, τα άτομα, τα οποία θρηνούν για παρατεταμένο χρονικό διάστημα βιώνουν την απώλεια του αγαπημένου τους προσώπου (Andriessen K et.al, 2011 ; Jordan JR et al., 2011).
«Ήταν λες και περπατούσαμε σε κελύφη αυγών…ήταν ο φόβος για τα χειρότερα».
Συγκεκριμένα, φάνηκε ότι οι κύριες επιπτώσεις που βιώνουν τα μέλη της οικογένειας των αυτόχειρων είναι θλίψη, ενοχή, θυμός, ντροπή και κοινωνική απομόνωση λόγω του στιγματισμού που ακολουθεί την αυτοκτονία. Επιπρόσθετα, φάνηκε στη βιβλιογραφία, η προσπάθεια των πενθούντων να κατανοήσουν και να νοηματοδοτήσουν την πράξη καθώς και τους παράγοντες που συνέβαλαν στην απόφαση του αυτόχειρα να δώσει τέλος στη ζωή του.
Με αποτέλεσμα τα αναπάντητα ερωτήματα που ταλανίζουν τα άτομα, να οδηγήσουν σε συναισθήματα παρατεταμένης έντασης και βιώματα ψυχικού τραύματος φαίνεται να είναι οι κύριες επιπτώσεις της αυτοκτονίας στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας (Chii Tzeng et al. 2010 ; Lindqvist et al. 2008;Begley & Quayle , 2007 ;Holland, 2006).
Το γεγονός, ωστόσο, ότι στην περίπτωση της αυτοκτονίας η διεργασία του θρήνου περιλαμβάνει συναισθήματα ντροπής, τα οποία ενισχύονται από τον κοινωνικό στιγματισμό, ενοχή για το κατά πόσο τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας ήταν σε θέση να αποτρέψουν τον θάνατο, καθώς και μία παρατεταμένη προσπάθεια κατανόησης των αιτιών της αυτοκτονίας, καθιστά τα πενθούντα μέλη της οικογένειας ιδιαίτερα ευάλωτα (Jordan ,2008 ; Holland, 2006). Συγκεκριμένα, οι συγγενείς και τα αγαπημένα πρόσωπα ατόμων που αυτοκτόνησαν φαίνεται ότι είναι ευπαθή προς την ανάπτυξη συμπτωμάτων κατάθλιψης και μετα-τραυματικής διαταραχής (Kenneth JD, 2014 ; Hensley PL et al.,2009).
Έτσι, αναδεικνύεται η ανάγκη ενδυνάμωσης των συγγενών ατόμων που αυτοκτόνησαν με έμφαση στην προαγωγή της διαδικασίας της νοηματοδότησης και της αποτελεσματικής από-ενοχοποίησης. Στο σημείο αυτό καίριος θεωρείται ο ρόλος των επαγγελματιών ψυχικής υγείας και συγκεκριμένα των νοσηλευτών ψυχικής υγείας. Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας, και ιδιαίτερα οι κοινοτικοί νοσηλευτές ψυχικής υγείας, οι οποίοι έχουν άμεση πρόσβαση στις οικογένειες αυτές μπορούν να παρέχουν, είτε υπηρεσίες ψυχικής υγείας, είτε να ενεργούν ως διαμεσολαβητές μεταξύ των μελών της οικογένειας και της κοινωνίας (Knieper A.J, 1999).
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Andriessen K, Krysinska K. Essential questions on suicide bereavement and postvention. International Journal of Environmental Research Public Health 2011,9:24-32.
Begley M, Quayle E. The lived experience of adults bereaved by suicide: A phenomenological study. Crisis 2007,28:26-34.
Hensley PL, Slonimski CK, Uhlenhuth EH, Clayton PJ. Escitalopram: Anopen-label study of bereavement-related depression and grief. Journal Affect Disorder 2009,113:142-149.
Holland Barnes D. The aftermath of suicide among African Americans. Journal of Black Psychology 2006,32:335-348.
Jacobs DG, Baldessarini RJ, Conwell Y, Fawcett JA, Horton L, Meltzer H, et al. Assessment and treatment of patients with suicidal behaviors. APA Practice Guideline, 2010.