Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας - Το στίγμα της ψυχικής ασθένειας

*(Νοσηλεύτρια Ψυχικής Υγείας και υποψήφια διδάκτωρ στο Τμήμα Νοσηλευτικής -Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου)

Βαλώνω ένα πέλαγος και γίνομαι Κίμωλος

λεμονίζω έναν ανθό και γίνομαι ανθόμηλος,

δεντρόλιθος και κιτρολέμονο.

Χαράζω στο δοξάρι ένα λυχνάρι

και γίνομαι πέπλο, άχνη και μυστήριο…

Κρίνω τον κόσμο με ένα δοξάρι πευκοβελόνας

αγναντεύω τη γη με αγριοκέρασα

χιόνια νούφαρα και γιόκερια.

«Ανθόμηλος» (Π. Κοντός), εκδόσεις Η Αναγέννηση, Σωματείο ενάντια στην προκατάληψη

για τις ψυχικές διαταραχές.

Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 10 Οκτωβρίου, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη για τα ψυχικά νοσήματα. Την πρωτοβουλία πήραν από κοινού το 1994 η Παγκόσμια Ομοσπονδία Ψυχικής Υγείας και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.

Η ψυχική ασθένεια, ως νοσολογικός όρος, νοηματοδοτεί ένα φάσμα συμπτωμάτων της σκέψης, του συναισθήματος και της συμπεριφοράς του ατόμου. Ως κοινωνικό φαινό­μενο, όμως, τοποθετείται σε ένα πλαίσιο έντονης αρνητικής φόρτισης που επεκτείνεται πέρα από τις ιατρικές διαστάσεις της ασθένειας. Παρά τις επιστημονικές εξελίξεις στις μεθόδους αντιμετώπισης και θεραπείας, η ψυχική ασθένεια εξακολουθεί να είναι συνώ­νυμη με την τρέλα, το ανεξήγητο, το μυστηριώδες, το τρομακτικό και να συνοδεύεται από πολλές λανθασμένης απόψεις, δοξασίες και φόβους που της προσδίδουν τον χαρα­κτήρα του στίγματος.

Συνεπώς, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις που συνδέονται με την ψυχική ασθέ­νεια προδιαγράφουν την αρνητική αντιμετώπιση του ατόμου που νοσεί, με εμφανείς τις επιδράσεις τους τόσο στις αντιλήψεις που διαμορφώνονται απέναντί του όσο και στις συμπεριφορές και πρακτικές διακρίσεων που υιοθετούνται και οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό του. Σε κάθε περίπτωση, οι επιπτώσεις του στίγματος επηρεάζουν άμεσα τη ζωή του ατόμου και των οικείων του που συμπάσχουν μαζί του αντιμετωπίζοντας έναν μεγάλο βαθμό κοινωνικής απόρριψης. Η ψυχολογική πίεση και οι δυσχερείς συν­ θήκες που διαμορφώνουν την καθημερινότητα των ανθρώπων αυτών διαβρώνουν την αυτό-εικόνα τους δημιουργώντας αμφιβολίες και ενοχές, οι οποίες οδηγούν, τελικά, στον αυτοστιγματισμό τους.

Όμως, οι επιπτώσεις του στίγματος δεν περιορίζονται μόνο στο άτομο που πάσχει και στο στενό του περιβάλλον. Εκτός από την οικογένειά του, το στίγμα της ψυχικής ασθένειας επεκτείνεται και σε όλους όσοι σχετίζονται με τον ασθενή: ο στιγματισμός πλήττει τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, τα ψυχιατρικά ιδρύματα, τους θεσμούς πα­ ροχής ψυχιατρικών και ψυχολογικών υπηρεσιών και τις μεθόδους θεραπείας. Έτσι, το στίγμα ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την αποφυγή της θεραπευτικής αντιμετώπισης ενός προβλήματος ψυχικής υγείας. Οι αρνητικές συνδηλώσεις που φέρει η ψυχική ασθέ­ νεια αποτρέπουν τον πάσχοντα από το να αναγνωρίσει το πρόβλημα που αντιμετωπίζει, προσπαθώντας με αυτό τον τρόπο να αποφύγει την «ετικέτα» του ψυχικά ασθενούς.

Η πρόληψη συμβάλλει τόσο στη διαχείριση του κοινωνικού στίγματος, που αποτρέπει το σύγχρονο άνθρωπο από την άσκηση του κοινωνικού του δικαιώματος να αναζητήσει κατάλληλη θεραπεία, όσο και στην κατάρριψη μιας σειράς «μύθων» και προκαταλήψεων για την ψυχική υγεία, που μετατρέπουν το άτομο με ψυχική διαταραχή από θύμα σε θύτη, αποδίδουν την εκδήλωση των διαταραχών μόνο στα αδύναμα άτομα, ανάγουν τη διαχείρισή τους στον έλεγχο του ανθρώπινου μυαλού ή αντίθετα τις θεωρούν απολύτως καταστροφικές.

Αυτήν την αναγκαιότητα έρχεται να συναντήσει και η φετινή καμπάνια του μεγαλύτερου Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ψυχική υγεία, του Mental Health Europe, με τίτλο «Ο Καθένας από Εμάς Αποτελεί Μέρος της Λύσης. Ας Εξαλείψουμε το Στίγμα στην Ψυχική Υγεία Μαζί».

Η σωστή ενημέρωση αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την αλλαγή τους, αλλά δεν αρκεί. Η ρήξη των προκαταλήψεων και των σχετικών στερεοτύπων που συντελούν στη διαμόρφωση της αρνητικής στάσης απέναντι σε ομάδες «διαφορετικές» είναι μια διαδικασία που απαιτεί συντονισμένες ενέργειες, μακρόχρονη προσπάθεια, διάχυση της πληροφόρησης, συνεργασία και εμπλοκή πολλών διαφορετικών ανθρώπων και φορέων από διάφορους τομείς της κοινωνίας και του πολιτισμού.